15 marca 2024 w siedzibie Collegium Civitas w Pałacu Kultury i Nauki odbył się workshop, którego organizatorami byli: Fundacja Rektorów Polskich (FRP), Konferencja Rektorów Akademickich Uczelni Niepublicznych (KRAUN) w porozumieniu z Konferencją Rektorów Akademickich Szkół Polskich (KRASP) oraz Polska Unia Edukacyjna (PUE). Zaproszeni zostali rektorzy niepublicznych uczelni akademickich, członkowie KRAUN i PUE, kierownictwo i członkowie Prezydium KRASP, kierownictwo MNiSW i RGNiSW (program w załączeniu).
W wyniku ewaluacji jakości działalności naukowej w 2022 roku 27 uczelni niepublicznych uzyskało status uczelni akademickich (na ok. 230 wszystkich uczelni niepublicznych w Polsce, z których ok. 200 ma status uczelni zawodowych) - 11 spośród nich jest uczelniami członkowskimi KRASP. Uczelnie te otrzymały uprawnienia do nadawania stopni doktora i doktora habilitowanego w co najmniej dwóch dyscyplinach nauki lub sztuki. Znaczna ich część już wcześniej wyróżniała się spośród uczelni niepublicznych dorobkiem i potencjałem naukowo-badawczym, a wyniki ewaluacji jakości działalności naukowej za lata 2017-2021 potwierdziły ten stan.
Z racji działalności naukowej niepubliczne uczelnie akademickie (NUA) otrzymują dotację na ten cel w wysokości – łącznie dla 27 szkół wyższych – 9,6 mln zł rocznie (na 6 niepublicznych uczelni kościelno-wyznaniowych budżet państwa przeznacza ponad 265 mln zł rocznie), co biorąc pod uwagę budżet na naukę i szkolnictwo wyższe w Polsce w wysokości ok. 30 mld zł stanowi wartość 0,03%. Dla zobrazowania tych danych warto przypomnieć, że w Polsce obecnie kształci się ponad 1 mln 200 tys. studentów, w tym w uczelniach publicznych (UP) ok. 800 tys., we wszystkich typach uczelni niepublicznych ponad 400 tys., a w NUA ponad 200 tys., co stanowi ok. 17 % wszystkich studentów w Polsce.
Należy wspomnieć, że mimo tak znaczącego udziału studentów, uczelnie niepubliczne nie otrzymują subwencji na utrzymanie i rozwój potencjału dydaktycznego. Środki publiczne do jakich mają dostęp NUA to: subwencja na utrzymanie i rozwój potencjału badawczego, dotacja na stypendia dla studentów, dotacja na finansowanie zadań związanych z kształceniem uczestników stacjonarnych studiów doktoranckich prowadzonych w uczelniach niepublicznych, dotacja na finansowanie zwiększenia wysokości stypendiów doktoranckich dla 30% najlepszych doktorantów, środki na program Erasmus + (przeznaczane głównie na wymianę studencką i kadry akademickiej) oraz możliwość ubiegania się o finansowanie na projekty badawcze w Narodowym Centrum Nauki, rozwojowe w NCBiR i międzynarodowe z NAWA w trybie konkursowym. Oznacza to, że aby osiągać znaczące wyniki naukowo-badawcze NUA zmuszone są przeznaczać na te cele środki pozyskiwane od studentów pochodzących z wpłacanego przez nich czesnego.
Tymczasem zarówno art. 70 ust. 3 i ust. 4 Konstytucji RP, art. 43 ustawy o finansach publicznych, jak i wyrok Trybunału Konstytucyjnego z 2013 r. stanowią, że ustawodawca ma obowiązek wydania odpowiednich aktów prawnych określających finansowanie działalności uczelni niepublicznych. Podkreślmy, że niepubliczne uczelnie wyznaniowe otrzymują stosowną subwencję od wielu lat.
Zabieganie uczelni niepublicznych o szerszy dostęp do środków publicznych nie jest kwestią nową. Prof. Jerzy Woźnicki przedstawił sytuację w obszarze finansowania szkolnictwa wyższego w Polsce (oraz patronował wielu inicjatywom w tym zakresie) opierając się na udokumentowanych faktach z ponad 30 letniego okresu rozwoju szkolnictwa wyższego publicznego i niepublicznego i rozmaitych rozwiązań w ostatnich trzech dekadach. Do systemowych, prawno-formalnych i finansowych ograniczeniach, związanych z finansowaniem uczelni niepublicznych nawiązywał w swojej wypowiedzi Jarosław Oliwa - dyrektor Departamentu Budżetu i Finansów w MNiSW. Te czynniki w znaczącym stopniu uniemożliwiały do tej pory – obok woli politycznej różnych ugrupowań będących u władzy – realizację postulatów środowiska sektora niepublicznego.
Z ekonomicznego punktu widzenia, sprawa niewielkiego dostępu do środków publicznych dla NUA, promilowych wskaźników środków wspierających działalność badawczą i brak środków na kształcenie w sytuacji tak nierównej konkurencji i rywalizacji z sektorem publicznym może w niedługim czasie doprowadzić do zaprzepaszczenia wieloletniego dorobku NUA, wypracowywanego głównie z czesnego studentów. Obecne 30 % podwyżki dla nauczycieli akademickich i 20 % dla pracowników administracji w uczelniach publicznych stwarzają dla uczelni niepublicznych realne zagrożenie dla ich działalności we wszystkich wymiarach.
Należy podkreślić, że dążąc do szerszego dostępu do środków publicznych NUA argumentują, że środki na kształcenie przeznaczone byłyby wyłącznie w celu obniżenia (lub docelowo być może zniesienia) czesnego na studiach stacjonarnych i nie byłyby przeznaczone na inne cele uczelniane lub tym bardziej pozauczelniane, związane z założycielem. Środki takie mogłyby podlegać rozliczeniu na podobnych zasadach co fundusze na stypendia dla studentów, doktorantów czy w programie Erasmus+, czyli według przyjętych przez MNiSW zasad. Konstytucyjnemu prawu do nauki i równego traktowania przez władze publiczne, jednolitemu statusowi studentów niezależnie od typu uczelni prowadzącej kształcenie, powinno towarzyszyć zrównywanie sytuacji studentów w kwestii opłat za studia. Czynnik równościowy i antydyskryminacyjny wyraźnie wybrzmiał w wypowiedziach studentek Karoliny Szymkiewicz i Aliny Palamarchuk reprezentujących Parlament Studentów RP i Forum Uczelni Niepublicznych.
Zaprezentowane w ramach workshopie analizy i wariantowe rozwiązania w zakresie finansowania nauki i kształcenia m.in. przez prof. Wojciecha Misiąga, prof. Romana Cieślaka i Macieja Kolasińskiego świadczyły o skupieniu się na dwojakiego rodzaju rozwiązaniach:
- Zwiększeniu subwencji na działalność badawczą dla NUA, co nie wymaga obecnie zmiany aktów prawa powszechnie obowiązującego;
- Wypracowaniu wspólnie z MNiSW systemowego rozwiązania, dotyczącego transparentnych zasad, związanych z przeznaczeniem środków budżetowych na kształcenie dla NUA na studiach stacjonarnych. Przeważał zdecydowanie pogląd, że powinna temu towarzyszyć ewolucyjna droga prowadząca do tego celu, która z jednej strony nie zmieniałaby systemu zasad subwencyjnych wypracowanych dla UP i nie wpłynęłaby na uszczuplenie funduszy przeznaczonych dla UP, a z drugiej oznaczałaby stopniowe asygnowanie środków publicznych, realistycznych z punktu widzenia możliwości budżetu MNiSW i państwa.
-
. W trakcie dyskusji wybrzmiały różnice w ocenie szans na uzyskanie zwiększonego dofinansowania dla NUA w obszarze działalności naukowej versus dofinansowania kształcenia studentów stacjonarnych (zarówno w NUA jak i szerzej w uczelniach niepublicznych).
-
Obydwa te działania powinny być zdecydowanie powiązane w NUA z kryteriami jakościowymi. Rozpoczęcie tego dla NUA miałoby na celu niejako przetestowanie rozwiązania wspierania kształcenia ze środków publicznych, aby w drodze ewolucji w przyszłości wypracować podobne rozwiązania także dla innych UN - z zachowaniem zasady uzależnienia finansowania od kryteriów jakościowych (np. otrzymywanie dotacji w drodze konkursowej)
W dyskusjach w trakcie spotkania wiele mówiono o wypełnianiu funkcji publicznej przez wszystkie typy uczelni, niezależnie od ich statusu. Także o faktycznym podziale na dobre i złe uczelnie, nie pokrywające się z podziałem na sektor publiczny i niepubliczny.
Warto wspomnieć, że wszyscy uczestnicy spotkania - reprezentujący zarówno uczelnie publiczne, jak i niepubliczne - wyrażali zdecydowane poparcie dla działań MNiSW oraz PKA podejmowanych na rzecz skutecznego eliminowania nieprawidłowości i patologii w zakresie funkcjonowania uczelni. Podkreślali, że stworzenie porównywalnych warunków funkcjonowania akademickich uczelni publicznych i niepublicznych i silne uzależnienie wysokości subwencji od jakości kształcenia przyczynią się do eliminacji patologii w obu sektorach i lepszego wykorzystania potencjału dydaktycznego i badawczego.
Ponadto kwestia finansowania kształcenia, obecnie w sektorze publicznym i perspektywicznie w sektorze niepublicznym, powinna być ściśle powiązana (jako warunek bezwzględnie konieczny) z kryteriami jakościowymi dotyczącymi kwestii zarządzania, finansów, efektów kształcenia, obsługi studentów i kadry akademickiej oraz umiędzynarodowienia i jakości badań naukowych. Do tych spraw nawiązywali w swoich wystąpieniach wszyscy uczestnicy, a przede wszystkim prof. Marcin Pałys, prof. Bartłomiej Nowak, prof. Tadeusz Pomianek i prof. Zbigniew Marciniak.
Dzięki wokshopowi zebrany został niezwykle bogaty zestaw analiz, wyników badań i wskaźników, a także już opracowanych danych, nad którymi zapowiedziano dalszą pracę zespołu roboczego w składzie przedstawicieli KRAUN: prof. Tadeusz Pomianek (przewodniczący), prof. Wojciech Misiąg, prof. Stanisław Mocek, prof. Zbigniew Marciniak (RGNiSW, PUE). Za patrona naszych starań i eksperta zespołu roboczego traktujemy prof. Jerzego Woźnickiego (KRASP, FRP). Jednym z kluczowych celów stojących przed zespołem będzie wypracowanie i uzgodnienie stanowiska co do zakresu postulowanego dofinansowania: działalności naukowa versus dydaktyczna.
Przygotowane analizy i postulaty przedstawione zostaną kierownictwu KRASP, RGNiSW i MNiSW. A na zakończenie dwa slajdy z wystąpienia prof. Woźnickiego, które są z jednej strony podsumowaniem obrad, a z drugiej planem i kierunkami dalszych działań.
